مناظره از دیدگاه خواجه نصیر الدین طوسی و ابوعلی سینا
خواجه نصیرالدین طوسی : «مناظره میان دو صاحب رأی متقابل بود که هر یک متکفّل بیان رأی خود باشند، به شرط آنکه هر دو، بعد از وضوح، مساعدت حق کنند؛ و مباحثه استکشاف غامضی بود به طریق تعاون».(1)
سخن خواجه برگرفته از ابوعلی سینا ست که می‌گوید: «مناظره از نظر گرفته شده است،پس، هدف از آن بحث درباره دو رأی متقابل متکفل است، یعنی آنکه، هر یک از دو مخاطب متکفل یکی از آن دو رأی گردد، تا برای هردوشان فرد محق آشکار شود و دومی او را در راه صواب یاری کند. پس هدف این دو نیز چیزی جز حصول علم نباشد».(2) چنانکه از سخن ابوعلی بر می‌آید، هدف از مناظره، مشاجره یا مجادله یا تحقیر و فریب دادن طرف گفت‌وگو نیست، زیرا در مناظره دو نفر که به دو عقیده متقابل معتقدند، با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند بی‌آنکه قصد فریفتن همدیگر را داشته باشند، بلکه غرض اصلی آن‌ها کشف حقیقت است و همین‌که حق بودن یکی از دو طرفِ نقیض معلوم شد، طرف مخالف آن را می‌پذیرد.در توضیح این نکته، خواجه نصیرالدین یادآور می‌شود که مناظره و مباحثه را نباید با معانده و مغالطه اشتباه کرد و یکی گرفت، زیرا «غرض معاند اظهار نقصان مخاطب و تفحیم) متن: تفخیم؟ (او بود و غرضِ مغالط تمویه و تلبیس بر او».(3)
منبع:
1_ ابن خلدون، مقدّمه، ترجمه پروین گنابادی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳ش.
2- ابوعلی سینا، حسین بن عبدالله، الشّفاء (منطق)، به کوشش احمد فؤاد اهوانی، قاهره، وزاره التّربیه و التعلیم، ۱۳۷۵ق.
3- شریف جرجانی، علی بن محمد، التّعریفات، قاهره، مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۵۷ق.